Staszów Historia Miasta

Nie ma pewności, jakie były początki Staszowa. W dokumentach z 1241 roku znajduje się wzmianka o najeździe Tatarów na wieś Staszówek. Jednak pierwsza pewna informacja na temat Staszowa pojawiła się w roku 1325 przy okazji opłat świętopietrza.

Sama nazwa osady pochodzi od imienia Stanisław, a dokładniej od jego zdrobnienia – Stasz. Pierwszym znanym właścicielem Staszowa był Stasz zwany Kmiotkiem i mimo, że źródła historyczne wspominają o nim dopiero w 1345 roku, co oznacza, że nie mógł on być założycielem osady w pierwszej połowie XIII wieku, przed najazdem Tatarów, przyjmuje się, że to od niego osada wzięła swą nazwę.

Staszów, początkowo osada, w późniejszym okresie miasto, był w rękach wielu właścicieli, m.in.: Piotra Bogorii - Skotnickiego, Doroty Tarnowskiej, Mikołaja z Kurowa (podkanclerza króla Władysława Jagiełły), arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca, Jana Rytwiańskiego, Mikołaja z Kurozwęk, Adama i Piotra z Bnina Opalińskichanny Kurozwęckiej, która w roku 1519 poślubiła Hieronima Łaskę. Właśnie za sprawą tego ostatniego 11 kwietnia 1525 roku Staszów uzyskał przywilej organizacji trzech jarmarków w roku – w niedzielę po Wniebowstąpieniu Pańskim, „na św. Bartłomieja”, i „na św. Urszulę” – i tym samym otrzymał prawa miejskie. A już rok później, 26 stycznia 1526 roku podczas sejmu walnego w Piotrkowie Trybunalskim król Zygmunt I Stary ustanowił cotygodniowe targi w Staszowie, które odbywać się miały w czwartki.

Miasto rozwijało się bardzo szybko. Już w drugiej połowie XVI wieku w Staszowie działały: kuźnia żelazna, dwa młyny, tartak, folusz oraz 38 warsztatów rzemieślniczych, a wyroby staszowskich garncarzy i sukienników znane były w całym kraju. Na początku wieku XVII kolejny właściciel – Jan Tęczyński podpisał przywileje zbiorowe dla cechów rzemieślniczych – krawców, kuśnierzy, czapników, kowali, strycharzy, rymarzy, powroźników, mieczników, złotników, siodlarzy i błoniarzy, czym znacząco przyczynił się do rozwoju miasta.

Wydaje się jednak, że najwięcej zawdzięcza Staszów księciu Augustowi Aleksandrowi Czartoryskiemu, który był właścicielem miasta w latach 1731 – 1778. Dokończył budowę ratusza, wybrukował główne ulice miasta i rynek, przyczynił się do rozwoju manufaktury sukienników, założył szabelnię, w której wyrabiano znane w całej Polsce „staszówki” i hamernię miedzi, gdzie sprowadzane surowce na blachę i kotły. W połowie XVIII wieku w mieście działali już garbarze, siodlarze, rękawicznicy, mydlarze, zegarmistrzowie, stelmachowie, ślusarze, kowale, miecznicy, szewcy, piekarze, krawcy, młynarze, stolarze, zdunowie, szklarze, złotnicy, kotlarze, mosiężnicy, bednarze. A z końcem tego wieku utrwaliła się tradycja cotygodniowych czwartkowych targów, zaś jarmarki odbywały się na staszowskim rynku 12 razy w roku. Zaznaczyć tu należy, że znaczny udział w handlu w tym czasie mieli Żydzi.

Gorsze czasy przyszły wraz z III rozbiorem Polski, kiedy to Staszów trafił do zaboru austriackiego. W 1796 roku Elżbieta Izabela Lubomirska - kolejna właścicielka – oddała Staszów w dzierżawę Ignacemu Wielogłowskiemu. Staszów powrócił do rąk Czartoryskich w roku 1802.

W 1809 roku w czasie wojny pomiędzy Księstwem Warszawskim i Austrią przez miasto przemaszerowały wojska austriackie. Polacy wygrali tę wojnę w wyniku, czego Staszów znalazł się w granicach i stał się miastem powiatowym, którym był do roku 1844.

28 października 1866 roku mocą ukazu carskiego o uwłaszczaniu miast Staszów przestał być własnością prywatną. Był to jednak czas bardzo trudny – upadł przemysł, nie funkcjonowała manufaktura, a w 1870 zamknięto hamernię. Na przełomie XIX i XX wieku Staszów przekształcił się w ośrodek rolniczo – usługowy. Działały tu wówczas dwie fabryki sody, browar, dwa wodne młyny, fabryka papieru oraz liczne rzesze rzemieślników – szewców, krawców, bednarzy, piekarzy, stolarzy, murarzy, czapników, garncarzy, kuśnierzy i rzeźników. Ze 120 sklepów działających w mieście aż 80% należało do społeczności żydowskiej.

Staszów niejednokrotnie był areną działań wojennych i powstańczych. Podczas licznych powstań – powstania kościuszkowskiego - 1794, powstania listopadowego - 1830 i powstania styczniowego – 1863, miasto było wielokrotnie niszczone i grabione. Nie ominęły Staszowa również działania II wojny światowej – już 8 września 1939 roku miasto zajęli Niemcy, a szczególnie ucierpiała ludność żydowska, ofiarą Holocaustu padła blisko 6 tysięczna społeczność żydowska. W nocy z 8 na 9 sierpnia 1944 roku Niemcy dokonali nalotu na Staszów niszcząc miasto w ok. 80%. Na ziemi staszowskiej działały również oddziały partyzanckie („Jędrusie”), AK BCh walcząc o niepodległość.

Okres powojenny był dla staszowian niezwykle trudny – miasto było niemal doszczętnie zniszczone, a z 9706 mieszkańców, którzy zamieszkiwali miasto przed wojną przeżyło tylko 4,5 tysiąca.

W 1954 roku w wyniku reformy administracyjnej Staszów po raz drugi w swojej historii został miastem powiatowym, którym był do roku 1975.
Okres stagnacji zakończyło odkrycie złóż siarki w latach 60- tych – 1 czerwca 1966 roku dokonano pierwszego wytopu siarki w Kopalni Siarki w Grzybowie. Był to impuls do rozwoju miasta – poprawiono drogi, przebudowano rynek, założono wodociągi i kanalizację, poprawiły się warunki ekonomiczne mieszkańców.

W 1981 roku powstało w mieście Staszowskie Towarzystwo Kulturalne. W maju 1987 roku odbyły się tu pierwsze Ogólnopolskie Esperancie Dni Staszowa, które zorganizował Klub Esperanto działający przy Ośrodku Kultury. W 1991 roku działalność zainicjowało Muzeum Ziemi Staszowskiej.1 stycznia 1999 roku Staszów po raz trzecie stal się siedzibą powiatu i wszedł w skład województwa świętokrzyskiego. Powiat staszowski obejmuje 8 gmin - Osiek, Połaniec, Staszów, Bogoria, Łubnice, Oleśnica, Rytwiany, Szydłów.

Na przestrzeni dziejów miasto niejednokrotnie musiało stawić czoła epidemiom i klęskom żywiołowym – epidemie cholery nawiedzały Staszów aż siedmiokrotnie – w 1657, 1705, 1708, 1821, 1831, 1849, 1893 roku, w 1922 wybuchła epidemia czerwonki i duru brzusznego, a w latach 1750, 1834, 1874wybuchały pożary. W lipcu 2001 roku Staszów ponownie nawiedziła klęska żywiołowa – powódź. W wyniku tego kataklizmu miasto poniosło olbrzymie straty.